Pionier van de 21e eeuw

Dat was lachen. Op 29 april 2003 kreeg ik als vertegenwoordiger van de Eigen Kracht Centrale, op de televisie het predicaat ‘Pionier van de eeuw’. Haha, de eeuw moest nog beginnen. Maar televisiekijkers hadden dat beslist. In een reeks van IKON-uitzendingen waren verschillende vernieuwingen voor de verzorgingsstaat van de eenentwintigste eeuw gepresenteerd. De uitzending over het oplossen van problemen door de verantwoordelijkheid daarvoor aan de mensen zelf terug te geven, werd als beste innovatie omarmd. Dat sprak aan: bij de mensen met een probleem beginnen, hun medestanders helpen organiseren en hen op het moment van hun keuze, in hun sfeer en omgeving, met de door hen als belangrijk gevonden deskundigen in gesprek te brengen. Ruimte geven voor een eigen beslissing over een plan, dat voldoet aan fundamentele eisen van de samenleving, zoals veiligheid.

Uiteenlopende terreinen
Het waren niet alleen televisiekijkers anno 2003 die dat centrale probleem van de verzorgingsstaat, het bieden van zorg op maat tegen maatschappelijk beheersbare kosten zo waardeerden. Tussen 2003 en 2013 waaierde deze andere manier van oplossen uit tot ruim tienduizend voorbeelden op uiteenlopende terreinen van maatschappelijke problematiek, van uithuisplaatsing van kinderen tot het bestrijden van woonoverlast. Dat betekent, dat in ruim tien jaar tijd honderdvijftigduizend mensen in Nederland direct met deze vernieuwing in de zorg te maken hebben gehad en vaak nog hebben, want onderzoek toonde aan, dat oplossingen in eigen beheer behoorlijk goed beklijven.

100 jaar voortrekker
Toch is ons het lachen een beetje vergaan. Niet omdat het begrip ‘eigen kracht’ zelf aan gewicht inboette. Want dat is wel gebeurd. ‘Eigen kracht’ is misbruikt als aanduiding voor ‘je moet het zelf opknappen’ en als mechanisme om zonder te investeren zorg goedkoper te maken, terwijl juist de investering in de andere aanpak kosten reduceert. Dat de aanspraak op ‘eigen kracht’ een element in de bureaucratie is geworden, stemt me treurig. Maar lachen om die televisieprijs is me vergaan; ik besefte in 2003 niet dat een pionier na de eervolle vermelding nog honderd jaar voortrekker moet zijn om een zo grondige omslag te realiseren: ‘Je bent pionier van een eeuw, sufferd’.

Sociale leerweg
Het is ons tussentijds voorgehouden: jullie voorstel, de nieuwe aanpak betekent een sociale leerweg voor vrijwel alle betrokkenen in de traditionele verzorgingsstaat. Tweehonderd jaar patronage, tweehonderd jaar cliëntendom poets je niet zomaar uit. Het vraagt een omslag in de machtsverhouding tussen helper en hulpbehoevende. Het vraagt naast het gebruiken van het recht op hulp de plicht om verantwoordelijkheid te nemen voor het (oplossen van het) probleem.

Nieuw sociaal contract
De Eigen Kracht Centrale staat voor een taaie opdracht. Nog honderd jaar? Ik hoop van niet. Het kader voor de verandering is duidelijk. Ik roep daarvoor de tv-uitzendingen van 2003 terug in mijn geheugen. Overheden van verschillend niveau, instellingen en organisaties, bedrijven en individuen, zij allen wisselen elkaar af in het sturen van de verzorgingsstaat. Soms doet ze dat in netwerken, als coalitie, of dan weer als concurrentie. De kloof tussen burger en politiek is aan de orde van de dag. Bij de huidige afwisseling van opvattingen, beleidsideeën, eisen en wensen ontbreekt sturing. Besluiten op grond van het nemen van eigen verantwoordelijkheid past geheel in die context. Maar als we er honderd jaar voor moeten nemen, laat ik dat dan illustreren met een actueel probleem uit de tv-uitzending van dertien jaar geleden:

“Een grotere vrijheid van uitvoerders kan leiden tot rechtsongelijkheid, wat is daar mis mee? De gangbare taal van rechten en plichten is te stroef om huidige dilemma’s goed in beeld te brengen. De vraag is dus: zijn we bereid minder universele rechten te hebben als daar een individuele aanpak tegenover staat? Het is daarom tijd voor een nieuw sociaal contract, waarbij we innovatoren meer vrijheid geven, maar wel van ze eisen dat ze verantwoordelijkheid afleggen van het gebruik daarvan.”

De eigen kracht van burgers heeft geen honderd jaar nodig om een gezond eigenaarschap van publieke instituties te bewijzen. Op het erewoord van de pionier!

Rob van Pagée
Oprichter Eigen Kracht Centrale

Bezoek 10 juni 2016 het event ‘Van Kramp naar Kracht’ om hierover met Rob van Pagée en Hedda van Lieshout (resp. oprichter en bestuurder van de Eigen Kracht Centrale) verder te praten. Het project Vitale Lokale Samenlevingen is op zoek gegaan naar mensen die buiten de gebaande paden grote sociale problemen oplossen, mensen die de krachten in wijken weten aan te boren. Van Kramp naar Kracht biedt een platform en ontmoetingsplaats om uit te wisselen en van elkaar te leren.